Η αυτοάμυνα είναι ένας πολύ συνηθισμένος όρος στο λεξιλόγιο των πολεμικών τεχνών. Τη συναντά κανείς με οποιαδήποτε τέχνη κι αν ασχοληθεί, ανεξαρτήτως στυλ και προπονητικής μεθόδου, στοχοθεσίας και εργαλείων. Κάθε σχολή θεωρεί ότι την συμπεριλαμβάνει, σαν να είναι μια ικανότητα που αποκτάται αυτόματα με την εξάσκηση πάνω στην ύλη της. Είτε ασχοληθούμε με αμιγώς αθλητικού προσανατολισμού τέχνες, είτε ασχοληθούμε με εξολοκλήρου μαχητικά συστήματα δρόμου, αυτοάμυνα θα μάθουμε, σωστά;
Όχι ακριβώς.
Για τους σκοπούς αυτού του άρθρου θα ορίσουμε την αυτοάμυνα (ή καλύτερα την αυτοπροστασία) ως το σύνολο των μεθόδων, εργαλείων και δεξιοτήτων που αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης. Κάποια στοιχεία αυτού του συνόλου είναι σωματικά, κάποια νοητικά, και κάποια συναισθηματικά. Τις περισσότερες φορές (αν όχι όλες) οι τεχνικές αυτοάμυνας αποτελούν υποσύνολο της ύλης μίας πολεμικής τέχνης. Αφορούν μόνο τεχνικές που μπορούμε να εφαρμόσουμε άμεσα, γρήγορα και αποτελεσματικά, ακόμη και υπό τρομερή πίεση και στρες.
Η αυτοάμυνα μοιάζει αρκετά με την πνευματική διάσταση των πολεμικών τεχνών, υπό την έννοια ότι είναι δύσκολο να την ορίσουμε με ακρίβεια, και ακόμη και όταν αυτό γίνεται, είναι δύσκολο να συμφωνήσουμε όλοι σε έναν ορισμό και πολύ περισσότερο να την αντιστοιχήσουμε με συγκεκριμένα προπονητικά εργαλεία. Αλλά ακόμη και αν απομονώσουμε τα καλύτερα και πιο αποτελεσματικά εργαλεία, πόσο χρήσιμο είναι να αφιερώσουμε τόσο χρόνο, κόπο και ενέργεια σε κάτι που η πλειοψηφία των ασκουμένων πιθανόν να μη συναντήσει ποτέ; Πόσοι από εμάς τελικά αντιμετωπίζουμε νίντζα οπλισμένους με uzi σε καθημερινή βάση;
Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι εκπαιδευόμαστε στις πολεμικές τέχνες για πολύ διαφορετικούς λόγους από την αυτοπροστασία μας. Οι άνθρωποι που βιώνουν βία στην καθημερινότητά ή η βία είναι η δουλειά τους, παίρνουν όπλα, δεν χτυπάνε σάκους ούτε παλεύουν σώμα με σώμα με τους φίλους τους. Και ενώ η ρεαλιστική εκπαίδευση είναι το μέτρο της αποτελεσματικότητας μιας τέχνης, είναι παράδοξο το γεγονός ότι εστιάζουμε περισσότερο στο πως θα επιβιώσουμε μιας μάχης σε εξέλιξη, και λιγότερο στο πριν και στο μετά – πως αποφεύγουμε μια κατάσταση που παλεύουμε για την ζωή μας και πως αντιμετωπίζουμε τις συνέπειες ακόμη και της επιτυχημένης μας άσκησης βίας.
Υπό αυτό το πρίσμα, η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τις απειλές που μπορεί να ελλοχεύουν στο περιβάλλον, η ικανότητα να αποφύγουμε μία συμπλοκή και η ικανότητα να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας όταν φοβόμαστε, αποκτούν πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα από το να ξέρουμε να δίνουμε ένα καλό ντιρέκτ. Χωρίς να σημαίνει ότι οι μαχητικές ικανότητες που αποκτούμε είναι άνευ ουσίας. Ωστόσο ακόμα και ολόκληρο το σύνολο των ικανοτήτων που μπορούμε να αποκτήσουμε μέσα σε μια σχολή πολεμικών τεχνών δεν ασχολούνται παρά μόνο με ένα ελάχιστο κομμάτι της πραγματικής ζωής.
Ο δρόμος των πολεμικών τεχνών είναι τόσο ευρύς, όσο ευρείς είναι και οι καταστάσεις της ζωής μας. Όσοι τον περπατάμε δεν μπορούμε να ασχολούμαστε μόνο με μία πλευρά του πολέμου που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Αυτή η αναμέτρηση λαμβάνει χώρα σε κάθε περιβάλλον και σε κάθε στιγμή. Ο εχθρός μας έχει χίλια πρόσωπα. Κάποιες φορές είναι ο μεθυσμένος τύπος που πέφτει πάνω μας στο μπαρ, κάποιες ο συγγενής που μας βασανίζει κάθε μέρα, κάποιες ο φασίστας μαχαιροβγάλτης στο δρόμο. Και άλλες φορές, πολύ πιο συχνά, ο εχθρός μας είναι η εταιρεία που μας έχει απλήρωτους, η τράπεζα που μας παίρνει το σπίτι και οι παπαγάλοι στην τηλεόραση που ενσταλάζουν το φόβο στην καρδιά μας.
Γι’ αυτό η αυτοάμυνα δεν είναι κάτι που μαθαίνουμε αυτόματα με το που γραφόμαστε σε μια σχολή. Διότι απέναντι στις περισσότερες πραγματικές επιθέσεις που δεχόμαστε, το να παλεύουμε δυο ή τρεις φορές την εβδομάδα στο dojo δεν μας προστατεύει καθόλου. Ο ληστής με το μαχαίρι μπορεί να μην έρθει ποτέ, ο δικαστικός επιμελητής όμως θα έρθει σίγουρα αν σταματήσουμε να επιτρέπουμε την εκμετάλλευσή μας. Τους μεγάλους μας εχθρούς μάλλον δεν θα τους συναντήσουμε ποτέ πρόσωπο με πρόσωπο και απέναντι στους μηχανισμούς που κινητοποιούν εναντίον μας, τίποτα δεν μπορεί να κάνει μια καλή γροθιά ή ένας σφιχτός πνιγμός.
Αλλά ακόμη και τον πιο ισχυρό αντίπαλο, υπάρχουν τρόποι να τον πλήξουμε. Όπως μαθαίνουμε τον συνασκούμενό μας, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, έτσι μαθαίνουμε και τους πραγματικούς μας εχθρούς. Ποτέ δεν υπάρχουν ιδανικές συνθήκες όταν έρχεται η ώρα να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Πάντα είμαστε κουρασμένοι, σκασμένοι, ξενυχτισμένοι, τραυματίες ή απλά ο άλλος είναι πιο δυνατός. Αλλά αυτό δεν μας σταματάει. Κάθε φορά βάζουμε τα gi μας και μπαίνουμε στο tatami. Όπως ακριβώς ξυπνάμε κάθε πρωί και ξεκινάμε τη ζωή μας ξανά.