top of page

Αυτοπροστασία μέχρι θανάτου;

Άρης Πήτας

Το ζήτημα της αυτοπροστασίας (ή αυτοάμυνας για να χρησιμοποιήσω τον δημοφιλή όρο) είναι πανταχού παρόν στον κόσμο των πολεμικών τεχνών. Ακόμη και τα αμιγώς αθλητικού χαρακτήρα μαχητικά σπορ αφιερώνουν ένα κομμάτι της εκπαίδευσής τους στο αρχαίο, βασικό κίνητρο της πολεμικής ικανότητας: την άσκηση βίας με σκοπό την επιβίωση. Οι περισσότεροι από εμάς σε αυτό αναφερόμαστε όταν μιλάμε για αυτοάμυνα. Στην χειρότερη περίπτωση οι δεξιότητες που μαθαίνουμε είναι ανεπαρκείς ή/και τελείως ανεφάρμοστες. Στην καλύτερη, γινόμαστε όντως ικανοί να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας μέχρι θανάτου. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται η γκρίζα ζώνη που μπορεί να μας εξασφαλίσει τη ζωή, αλλά να μας στερήσει όλα τα υπόλοιπα, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας μας.


Μια κοπέλα 22 χρονών από το Ναύπλιο καταδικάστηκε πρόσφατα σε 15 χρόνια στη φυλακή, επειδή σκότωσε με ένα κουζινομάχαιρο τον μεθυσμένο 46χρονο άντρα που παρενόχλησε λεκτικά και σωματικά την ίδια και την ανήλικη φίλη της. Όταν ο τύπος τις πλησίασε κάνοντας χυδαία σχόλια, η κοπέλα θεώρησε (εσφαλμένα) ότι εκείνος θα τραβούσε μαχαίρι από την τσέπη του. Τότε τράβηξε εκείνη το μαχαίρι που κουβαλούσε πάνω της για αυτοπροστασία και τον τραυμάτισε θανάσιμα στο στήθος. Οι λεπτομέρειες της υπόθεσης έχουν πολύ ενδιαφέρον και συνιστώ ανεπιφύλακτα την περαιτέρω μελέτη τους. Ωστόσο, αυτή είναι η αφορμή, αλλά όχι το αντικείμενο του παρόντος άρθρου.


Αυτό που όντως θέλω να καταθέσω εδώ, είναι οι σκέψεις μου πάνω στο ιδιαίτερα λεπτό αυτό ζήτημα. Στην παραπάνω περίπτωση έχουμε την επιτυχή άσκηση αυτοάμυνας (με τη στενή έννοια). Η κοπέλα ήρθε αντιμέτωπη με μια υπέρτερη απειλή (ένας μεθυσμένος άντρας) και απάντησε επιτυχώς (τραυμάτισε θανάσιμα με το μαχαίρι της) αναλογικά με την κατάσταση που αντιλήφθηκε (ο μεθυσμένος άντρας πήγε να τραβήξει μαχαίρι). Δεν έχει σημασία αν τελικά έκανε λάθος εκτίμηση – καθώς ο άντρας δεν ήταν οπλισμένος – ούτε το γεγονός ότι χρησιμοποίησε όπλο για να προστατεύσει τον εαυτό της. Όλοι μπορεί να αναγνώσουμε λανθασμένα μία κατάσταση, ιδιαίτερα εάν φοβόμαστε, και οι πολεμικές τέχνες μας επιτρέπουν να ασκήσουμε θανάσιμη βία ακόμα και άοπλοι. Ο έλεγχος του επιπέδου βίας που ασκούμε είναι εξαιρετικά δύσκολος σε μια πραγματική κατάσταση αυτοπροστασίας και αποτελεί έναν από τους πλέον μακροχρόνιους στόχους της εκπαίδευσής μας. Με λίγα λόγια, ο καθένας μας θα μπορούσε να σκοτώσει κάποιον που απειλεί τη ζωή/σωματική ακεραιότητα/γενετήσια αξιοπρέπειά μας, ακόμα και κατά λάθος.


Τις περισσότερες φορές, το να χρησιμοποιήσουμε όπλο ενάντια σε άοπλο επιτιθέμενο δεν είναι αναλογικό του κινδύνου που αντιμετωπίζουμε. Από την άλλη βέβαια, θα μπορούσε μια κοπέλα 22 χρονών να αμυνθεί με τα γυμνά της χέρια απέναντι σε έναν 46χρονο άντρα υπό την επήρεια αλκοόλ; Μπορεί (αν είχε κατάλληλη εκπαίδευση), μπορεί και όχι (καμία εκπαίδευση δεν εγγυάται την επιβίωση). Προσωπικά, το βρίσκω εξαιρετικά αμφίβολο. Σε ποιο σημείο της επίθεσης η κοπέλα θα δικαιούταν να χρησιμοποιήσει βία; Όταν θα την είχε ήδη αρπάξει; Όταν θα την είχε ακινητοποιήσει; Όταν θα ξεκινούσε να τη βιάζει; Πως εκτιμά με ακρίβεια το επίπεδο κινδύνου, κάποιος που θεωρεί ότι πρόκειται να βιαστεί/σκοτωθεί; Τελικά, αν η κοπέλα είχε περιμένει το «σημείο χωρίς αμφιβολία», θα συνέχιζε να έχει την επιλογή να αμυνθεί; Αν ήμασταν εμείς παρόντες στο περιστατικό, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα βρισκόμασταν εμείς καθισμένοι στο εδώλιο σήμερα;


Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στα επιμέρους χαρακτηριστικά της υπόθεσης, αλλά στη γενικότερη κουλτούρα της επιβολής, βίας και σεξισμού που βιώνουμε στη μεταμοντέρνα μας δυστοπία. Χωρίς παρεξήγηση, το θέμα της αυτοπροστασίας δεν αποτελεί μόνο ζήτημα έμφυλης βίας, ούτε σύγχρονης πραγματικότητας. Όπως είπα και πριν, ο καθένας μας θα μπορούσε να βρεθεί σε μια παρόμοια κατάσταση. Αυτό που καταδεικνύει η πληθώρα υποθέσεων ανθρώπων που βιάστηκαν/βασανίστηκαν/σκοτώθηκαν σε παρόμοια περιστατικά τραμπούκικης επίθεσης (βλ. Ομαδικός βιασμός 22χρονης στα Χανιά, Βιασμός ανηλίκου στο Παπάφειο Ίδρυμα Θεσσαλονίκης, Αθώωση κατηγορουμένων για ομαδικό βιασμό άλλης 22χρονης κοπέλας στην Ξάνθη, Άγριος βασανισμός και θάνατος του φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη στα Γιάννενα, και άλλες πολλές), είναι ότι σε περίπτωση μη επιτυχούς αυτοάμυνας, το καλύτερο που μπορεί κανείς να ελπίζει είναι στην μετέπειτα επέμβαση του κράτους, που ως «δίκαιος κριτής» θα τιμωρήσει τους ενόχους. Το κατά πόσο αυτό ισχύει ή το κατά πόσο αυτό έχει και πολλή σημασία σε περίπτωση που ισχύει, χωρά πολλή συζήτηση.


Η σκληρή αλήθεια που καραδοκεί στο τέλος αυτής της συλλογιστικής είναι ότι αν δεν μπορούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, κανένας μηχανισμός δεν θα το κάνει για εμάς και ακόμα και η τιμωρία κατόπιν εορτής - που μπορεί να έρθει ή και όχι - λίγη σημασία έχει αν είμαστε στο χώμα, στο νοσοκομείο, ή καταρρακωμένοι ψυχολογικά. Και όλα αυτά στην περίπτωση που η βία που δεχόμαστε προέρχεται από εγκληματίες κατά την νομική έννοια. Αν η βία προέρχεται από επίσημους θεσμούς (βλ. Υπόθεση ζαρντινιέρας, Χρόνια του μνημονίου στην Ελλάδα, Καταστολή του πρόσφατου δημοψηφίσματος στην Καταλονία, Δολοφονία του Παύλου Φύσσα από την ναζιστική εγκληματική οργάνωση "Χρυσή Αυγή", κτλ), τότε ακόμα και η ελπίδα της θεσμικής δικαίωσης γίνεται όνειρο θερινής νυκτός. Δυστυχώς, οι άνθρωποι χωρίς την ικανότητα της βίας είναι στο έλεος των ανθρώπων που την έχουν. Δυστυχώς με όλη τη σημασία της λέξης, καθώς όλα τα υπόλοιπα και θαυμαστά της ανθρώπινης εμπειρίας μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.


Και που βρίσκεται τελικά η χρησιμότητα της αυτοάμυνας αν το να μην μπορούμε να την εφαρμόσουμε θα μας στείλει στον τάφο/νοσοκομείο και το να μπορούμε να την εφαρμόσουμε θα μας στείλει στη φυλακή; Κατά κανόνα στην εγρήγορση, στην αυξημένη αντίληψη και στην ψύχραιμη κρίση με στόχο την πρόληψη ενός τέτοιου ενδεχομένου. Μέχρι η κοινωνία μας να καταστήσει απαράδεκτες τις εκφράσεις σεξιστικής/ρατσιστικής/αυταρχικής βίας πρέπει να είμαστε αφυπνισμένοι στους κινδύνους που ελλοχεύουν και ικανοί να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας. Η ανάγνωση της κάθε κατάστασης με ακρίβεια είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της επιβίωσης. Η ψυχραιμία υπό καθεστώς φόβου είναι ίσως η σημαντικότερη «πολεμική τέχνη». Όπως λέω συχνά στους μαθητές μου, «αν βρίσκεστε στη θέση να πολεμάτε για τη ζωή σας με γροθιές και κλωτσιές, έχετε κάνει μια σειρά από σοβαρά λάθη πολύ πριν».


Όλα αυτά είναι πράγματα που οφείλουν να αναλογιστούν όλοι οι ασκούμενοι στις πολεμικές τέχνες, τόσο οι δάσκαλοι, όσο και οι μαθητές. Ο καθένας πρέπει να ψάξει μέσα του και να απαντήσει σε κρίσιμες ερωτήσεις. Μπορώ να καταλάβω πότε μια κατάσταση γίνεται επικίνδυνη; Μπορώ να ξεφύγω; Αν όχι, μπορώ να αποκλιμακώσω; Μπορώ να προστατευθώ; Και στην ύστατη στιγμή, μπορώ να σκοτώσω για να ζήσω;


Κάποιες φορές το διακύβευμα είναι η περιουσία, κάποιες άλλες η ζωή, και κάποιες ακόμα τα πάντα εκτός από την ίδια τη ζωή. Πότε είμαι έτοιμος να με υπερασπιστώ μέχρι θανάτου; Το όριο του καθενός είναι προσωπικό. Και καλύτερα να μην το αναρωτιόμαστε ακόμα, όταν έρθει η εκείνη η στιγμή.

324 views

Το περιεχόμενο των κειμένων είναι οι προσωπικές απόψεις των συντακτών τους και δεν απηχεί σε καμία "επίσημη" θέση του AKBAN Ninjutsu Itten Dojo. Ολα τα άρθρα αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία των συντακτών τους. Η αναδημοσίευση επιτρέπεται ελεύθερα με αναφορά της πηγής.

bottom of page